โครงการ สืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นฝึกอบรมการทำลูกประคบสมุนไพร ปี2558
การดำเนินงาน
โครงการพัฒนาป่าชุมชนบ้านอ่างเอ็ด (มูลนิธิชัยพัฒนา) ตำบลตกพรม อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรี มีการศึกษาเกี่ยวกับพืช ผัก สมุนไพร เพื่อให้ทราบถึงประโยชน์ของพืชผักแต่ละชนิด ซึ่งความรู้ที่ได้จากการศึกษามีความสำคัญอย่างยิ่ง ทำให้ทราบว่าพืช ผัก สมุนไพรนั้น นอกจากรับประทานเพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อร่างกายแล้ว ยังสามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ลูกประคบสมุนไพรทั้งชนิดสดและชนิดแห้ง
ประชาชนส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรทำสวนผลไม้ โดยใช้แรงงานเป็นหลัก จึงส่งผลให้มีปัญหาปวดเมื่อยตามร่างกาย ไม่สามารถทำงานได้เต็มที่ โครงการ ฯ จึงเล็งเห็นความสำคัญโดยการให้ประชาชนรู้วิธีการรักษาอาการปวดเมื่อยด้วยตนเอง โดยการนำสมุนไพรที่หาได้ง่ายและเป็นการประหยัดค่าใช้จ่าย มานวดประคบสมุนไพรช่วยลดอาการปวด บวมเกร็งของกล้ามเนื้อ ช่วยให้ระบบการไหลเวียนของเลือดทำงานได้ดี และยังช่วยให้เกิดความรู้สึกสดชื่น ผ่อนคลายจากกลิ่นหอมของสมุนไพรอีกด้วย เป็นการนำสมุนไพรมาใช้ในการรักษาแทนการใช้ยาปฏิชีวนะ อีกทั้งยังเป็นการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นของการทำลูกประคบได้อีกด้วย
ผู้อำนวยการโรงเรียนวัดตกพรม พร้อมทั้งคณะครูจากโรงเรียนวัดตกพรมได้นำนักเรียนจำนวน 35 คน เข้ามาฝึกอบรมโครงการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นฝึกอบรมการทำลูกประคบสมุนไพร ณ โครงการพัฒนาป่าชุมชนบ้านอ่างเอ็ด ( มูลนิธิชัยพัฒนา )
นักเรียนจากโรงเรียนวัดตกพรม เริ่มลงทะเบียนโครงการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นฝึกอบรมการทำลูกประคบสมุนไพร
เริ่มฟังการบรรยายการทำลูกประคบสมุนไพรจาก นางสาวปวีณา เรียเต็ม เจ้าพนักงานสาธารณสุข (นักการแพทย์แผนไทย) จากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านบ่อเวฬุ ตำบลบ่อเวฬุ อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี ซึ่งระหว่างการฟังบรรยายวิทยากร จะมีคำถามเกี่ยวกับส่วนประกอบที่ใช้ในการทำของลูกประคบสมุนไพรให้นักเรียนตอบเพื่อรับของรางวัล เป็นการให้ความรู้ และความสนุกสนานกับนักเรียนได้เป็นอย่าง
ลูกประคบสมุนไพร 1 ลูก มีขนาด 500 กรัม วัตถุดิบที่ใช้ในการทำมีส่วนประกอบ ดังนี้
1.ไพล มีสรรพคุณ แก้ปวดเมื่อยเคล็ด ขัดยอก ลดการอักเสบ ( 200 กรัม )
2.ขมิ้นชัน หรือขมิ้นอ้อย มีสรรพคุณ ช่วยลดอาการอักเสบ แก้โรคผิวหนัง ( 200 กรัม )
3.ตะไคร้ มีสรรพคุณ แต่งกลิ่น ( 100 กรัม )
4.ผิวมะกรูด หรือใบมะกรูด มีสรรพคุณ มีน้ำมันหอมระเหย แก้ลมวิงเวียน ( 50 กรัม )
5.ใบส้มป่อย มีสรรพคุณ ช่วยบำรุงผิว แก้โรคผิวหนัง ลดความดัน ( 100 กรัม )
6.เกลือ มีสรรพคุณ ช่วยดูดความร้อน และช่วยพาตัวยาซึมผ่านผิวหนังได้สะดวกขึ้น ( 1 ข้อนโต๊ะ )
7.การบูร มีสรรพคุณ แต่งกลิ่น บำรุงหัวใจ ( 2 ช้อนโต๊ะ )
8.พิมเสน มีสรรพคุณ แต่งกลิ่น แก้วิงเวียน ( 2 ช้อนโต๊ะ )
9.ผ้าดิบ ขนาด 40 × 40 ซม. หรือ 50 × 50 ซม. สำหรับห่อลูกประคบสมุนไพร
10.เชือก หรือหนังยาง สำหรับมัด และตกแต่ง
11.เครื่องชั่ง
12.มีด
13.เขียง
14.หม้อนึ่ง
15.กะละมัง
16.กรรไกร
17.เตาถ่าน
18.ทัพพี
19.ครก,สาก
เมื่อวิทยากรบรรยายสรรพคุณของสมุนไพรแต่ละชนิดจบ นักเรียนเริ่มลงมือปฏิบัติจริง วิทยากรแบ่งนักเรียนออกเป็น 4 กลุ่มๆละเท่าๆ กัน ส่งตัวแทนรับวัสดุอุปกรณ์ เช่น มีด เขียง และสมุนไพร
ขั้นตอนและวิธีการทำลูกประคบสมุนไพร มีดังนี้
1.นักเรียนช่วยกันนำหัวไพล ขมิ้น ตะไคร้ และใบมะกรูดมาล้างทำความสะอาด นำหั่นหรือสับเป็นชิ้นเล็กๆ ตามขนาดที่ต้องการ ซึ่งระหว่างที่นักเรียนหั่นสมุนไพรจะมีวิทยากรและเจ้าหน้าที่ประจำโครงการ ฯ คอยให้คำแนะนำ
2.เมื่อหั่นสมุนไพรเรียบร้อยแล้ว นำสมุนไพรมาตำพอหยาบๆ (ไม่ควรตำให้ละเอียดมากเกินไปเพราะจะทำให้น้ำจากสมุนไพรออกมามาก) จากนั้นนำสมุนไพรใส่ลงไปในกะละมัง หรือถาดที่เตรียมไว้
3.นำใบมะขาม ใบส้มป่อย ผสมกับสมุนไพรในข้อที่ 1 คือมีหัวไพล ขมิ้น ตะไคร้ ใบมะกรูด เสร็จแล้วใส่เกลือ การบูร คลุกเคล้าให้เข้าเป็นเนื้อเดียวกัน แต่อย่าให้แฉะเป็นน้ำ
4.แบ่งสมุนไพรที่คลุกเคล้าให้เข้ากันแล้ว เป็นส่วนๆเท่าๆกัน ซึ่งลูกประคบมีขนาด 500 กรัม หรือครึ่งกิโลกรัม ซึ่งนักเรียนช่วยกันชั่งสมุนไพรคนละ 500 กรัม โดยใช้ผ้าดิบที่เตรียมไว้ห่อเป็นลูกประคบ
5.เมื่อนักเรียนชั่งสมุนไพรห่อในผ้าดิบได้ตามขนาดที่ต้องการแล้ว วิทยากรสอนวิธีการมัดลูกประคบโดยการใช้เชือก หรือยางเพื่อตกแต่งลูกประคบให้มีรูปแบบกลมมน สวยงาม
วิทยากรสอนวิธีการนวดโดยใช้ลูกประคบสมุนไพรเป็นการนวดแบบราชสำนักให้กับนักเรียน เริ่มจากการนำลูกประคบไปนึ่งเป็นเวลา 15 – 20 นาที
วิทยากรให้นักเรียนส่งตัวแทนมาเป็นหุ่นสำหรับสอนวิธีการนวด เมื่อลูกประคบร้อนได้ที่แล้ว ก่อนนำมาใช้ประคบควรมีการทดสอบความร้อนโดยการแตะที่ท้องแขนหรือหลังมือก่อน ในช่วงแรกที่ลูกประคบยังร้อนอยู่ ต้องประคบด้วยความเร็ว ไม่วางลูกประคบไว้บนผิวหนังนาน ๆ เพียงแตะลูกประคบแล้วยกขึ้น แต่เมื่อลูกประคบคลายความร้อนลงสามารถวางลูก ประคบได้นานขึ้นพร้อมกับกดคลึงจนกว่าลูกประคบคลายความร้อน แล้วจึงเปลี่ยนลูกประคบไปใช้ลูกใหม่แทน (ใช้แล้วนำไปนึ่งแทน) เริ่มต้นนวดที่บริเวณขา แขน หลัง และคอ จากนั้นวิทยากรให้นักเรียนนวดเพื่อน นักเรียนต่างสนุกสนานกับการได้นวดเพื่อนๆ ด้วยตนเอง
นักเรียนมอบของที่ระลึกให้แก่วิทยากร จากนั้นเป็นพิธีรับมอบเกียรติบัตรการทำลูกประคบสมุนไพรให้แก่นักเรียน และกล่าวปิดการอบรม